ՏԻԳՐԱՆ ՄՆԱՑԱԿԱՆԻ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆՑ /ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՅԱԶՆ/՝ (Tigran Petrosyants) հասարակական, քաղաքական գործիչ, Արցախյան ազատամարտի մասնակից, մշակութաբան, մատենագետ, լրագրող, խմբագիր, պատմաբան, ՀՀ բանակի փոխգնդապետ /2000 թ./, Բնության և հասարակության մասին գիտությունների միջազգայն ակադեմիայի ակադեմիկոս /2006 թ./, Երևանի "ԵՐԱ" բիզնեսի և քաղաքականության ինստիտուտի պատվավոր պրոֆեսոր /2006 թ./, Արագածոտնի մարզի Ապարանի շրջանի Վարդենիս (գյուղ)ի /2003 թ./, Կոտայքի մարզի Նորգյուղ /2006 թ./ համայնքների պատվավոր քաղաքացի, Նիգ-Ապարան (կազմակերպություն) ՀԲՀԿ Պատվո անդամ/2009 թ./:
Կենսագրությունը
Ծնվել է 1951 թ-ի մարտի 26-ին Ապարանի շրջանի Վարդենիս գյուղում: 1968 թ-ին արծաթե մեդալով ավարտել է Արմավիրի մարզի Էջմիածնի շրջանի Շահումյան գյուղի միջնակարգ դպրոցը, 1982 թ-ին՝ Խաչատուր Աբովյանի անվան Հայկական Պետական Մանկավարժական Համալսարանի մշակույթի ֆակուլտետի մատենագիտության բաժինը /հեռակա/, 2000 թ-ին՝ նույն համալսարանի հայ ժողովրդի պատմության ամբիոնի ասպիրանտուրան (հայցողի կարգավիճակով): 1973-1983 թթ-ին եղել է Ապարանի շրջանային "Ծաղկունք" թերթի խմբագրության գրական աշխատող, ապա` թերթի պատասխանատու քարտուղար, 1983-1985 թթ-ին Ապարանի շրջանի Վարդենուտ գյուղի միջնակարգ դպրոցի տնօրեն, 1985-1987 թթ-ին` Ապարանի շրջանային կուլտուրայի բաժնի վարիչ, 1987-1989 թթ-ին` ՀԽՍՀ հուշարձանների պահպանության հայկական ընկերության գիտքարտուղար, 1988-1991 թթ-ին` Խաչատուր Աբովյանի անվան Հայկական Պետական Մանկավարժական Համալսարանի դասախոս, 1989-1995 թթ-ին` "Անբերդ" հասարակական կազմակերպության նախագահ: 1993-1994 թթ-ին մասնակցել է Արցախյան ազատամարտին, եղել է վաշտի հրամանատար: 1995-2002 թթ-ին, ծառայել է ՀՀ զինված ուժերի շարքերում, զբաղեցրել զինվորական բարձր պաշտոններ: 2002 թ-ին զորացրվել է զինվորական ծառայությունից փոխգնդապետի աստիճանով: 2002-2009 թթ-ին եղել է նաև իր ջանքերով ստեղծված "Նիգ-Ապարան" հայրենակցական բարեգործական հասարակական կազմակերպության նախագահի տեղակալ - գործադիր տնօրեն: 2009 թ-նի նոյեմբերի 2-ին նշանակվել է Խաչատուր Աբովյանի անվան Հայկական Պետական Մանկավարժական Համալսարանի գիտական գրադարանի տնօրեն - համալսարանի գիտական խորհրդի անդամ:
Քաղաքական գործունեությունը
1967 թ-ին Էջմիածին քաղաքում ստեղծել է "Հող" ընդհատակյա հակախորհրդային կազմակերպությունը, հրատարակել է թերթեր և 70-ից ավելի թռուցիկներ: Նույն տարվա սեպտեմբերին կառույցը մատնությամբ բացահայտվել է, իսկ Տիգրանը` ձերբակալվել ու պահվել ՊԱԿ-ի նկուղում: 1987 թ-ին ստեղծել է "Անբերդի ֆոնդ" հասարակական կազմակերպությունը, որը մշակութային ուղղվածությունից շուտով դարձել է քաղաքական ուղղվածության թերթ` Հայաստանի Թագավորական կուսակցության խոսափողը: 1988 թ-ին ստեղծել է Հայաստանի Թագավորական կուսակցությունը: 1990 թ-ին այդ կուսակցության կողմից առաջադրվել է ՀՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավորության թեկնածու Երևանի Նարեկացու անվան թիվ 85 ընտրատարածքում, իսկ 1991 թ-ին այդ կուսակցության կողմից ընտրվել է Ապարանի շրջանային խորհրդի պատգամավոր: 1988-1993 և 2002-2006 թթ-ին եղել է կուսակցության նախագահը: 1991 թ-ին կուսակցությունը ՀՀ արդարադատության նախարարության կողմից գրանցվել և գործել է մինչև 2006 թ-ը, մինչև դատարանի որոշմամբ փակվելը: 2007 թ-ին Երևան քաղաքի Աջափնյակի թիվ 6 ընտրատարածքում մասնակցել է ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորի ընտրությանը:
Խմբագրական գործունեությունը
- 1967 թ-ին հիմնադրել և խմբագրել է "Հող" և "Արև" թերթերը /մեկական համար յուրաքանչյուրից/։
- 1987 թ-ին հիմնադրել և ինքնահրատ եղանակով տպագրել է "Անբերդի ֆոնդ" հանդեսը /6 համար/։
- 1989-1991 թթ-ին հրատարակել է "Անբերդ" թերթը։
- 1996 թ-ին հրատարակել է N զորամիավորման "Հայրենյաց վահան" թերթը։
- 2003 թ-ին հրատարակել է "Նիգ-Ապարան հանրագիտարան" թերթը /մեկ համար, երկու մամուլ ծավալով/։
Գիտական գործունեությունը
1975-1980 թթ-ին ինքնուրույն ուսումնասիրել է 13-15-րդ դարերում Արագածոտնում /ամբողջ Հայաստանում/ գործած Վաչուտյան իշխանների հասարակական-քաղաքական, ռազմական, տնտեսական, մշակութային գործունեության պատմությունը, երեսունից ավելի հոդվածներ տպագրել ՀԽՍՀ Գիտությունների ակադեմիայի "Պատմա-բանասիրական", "Լրաբեր", Երևանի պետական համալսարանի "Բանբեր", ՀԽՍՀ պետական արխիվի "Բանբեր" հանդեսներում: Ավարտուն թեման պաշտպանության չի ներկայացրել ռուսերեն թարգմանության պահանջի պատճառով: 2001 թ-ին Վաչուտյաններ ուսումնասիրությունը հրատարակել է: Գիտական հետաքրքրությունների շրջանակում եղել են Նիգ գավառի /Ապարան/ պատմաճարտարապետական հուշարձանները, գյուղերի պատմությունը, 1918 թ-նի Ապարանի հերոսամարտի պատմությունը, Հայոց ռազմարվեստի պատմությունը, հայ զինվորականության և դիվանագիտության երևելի ներկայացուցիչների կենսագրությունները: Այդ թեմաներով հրատարակել է 33 գիրք ու գրքույկ /օրինակ` "Հայկազունք", "1000 հայազգի գեներալներ, ծովակալներ", "200 հայ զորավարներ", "Վարդենիս (գյուղ)" հանրագիտարանները/: Տպագրության է պատրաստել Ապարան-Արագածի տարածաշրջանների 44 բնակավայրերի /յուրաքանչյուրինը առանձին գրքով/, "Հայ դիվանագետներ", "Ավարտել են Խաչատուր Աբովյանի անվան Հայկական Պետական Մանկավարժական Համալսարանը" հանրագիտարանները:
Հրատարակություններ
- Հայրենական մշակույթի պաշտպան հայ կանայք: Պատումաշար: "Էջմիածին" (ամսագիր)|"Էջմիածին" ամսագիր, 1979-1982 թթ-ին:
- Նիգ-Ապարանի պատմաճարտարապետական հուշարձանների մատենագիտությունը: Ե., 1983 թ.:
- Նիգ-Ապարանի պատմաճարտարապետական հուշարձանները: Ե., 1988 թ.:
- Զարզանդ Դարյան: Կենսամատենագիտություն: Ե. 1988 թ.:
- Ապարանի "Մասունք" համույթը: Ե., 1991 թ. /քառածալ թերթոն, տպաքանակ` 500/:
- Հայրենիքի մարտիկ: ՀՀ Պ/աշտպանության/ Ն/ախարարություն/: 1-2000 թ.:
- Հայրենիքի մարտիկ: ՀՀ ՊՆ: 1-2001 թ.:
- Հայրենիքի մարտիկ: ՀՀ ՊՆ: 2-2001 թ.:
- Հայրենիքի մարտիկ: ՀՀ ՊՆ:Շուշի: 3-2001 թ.:
- Հայրենիքի մարտիկ: ՀՀ ՊՆ: Ավարայրի ճակատամարտ` Վարդանանք: 4-2001 թ.:
- Հայրենիքի մարտիկ: ՀՀ ՊՆ: Հայաստանի զինված ուժերի 10 տարին: 5-6-2001 թ.:
- Հայրենիքի մարտիկ: ՀՀ ՊՆ: Շուշիի ազատագրման 10 տարին: 1-2002 թ.:
- Հայրենիքի համար (համահեղինակ` Հրաչյա Պետրոսյանց): Ե., 2001 թ.:
- Վաչուտյաններ: Ե., 2001 թ.:
- Հայկազունք (համահեղինակ` Հայկ Խաչատրյան): Ե., 2002 թ.:
- Նիգ-Ապարան հանրագիտարան: Ե., 2003 թ., տպաքանակ` 5000:
- Առասպելների երկրում. Հունաստան: "Հայաստան" թերթ /թերթային տարբերակ/: 2004 թ.:
- Տիկնայք փափկասուն Հայոց աշխարհի: Գիրք Ա: Ե., 2005 թ.:
- Հայկական իշխանական զինանշաններ: Ե., 2005 թ.:
- Ապարանի հերոսամարտը: Ե., 2005 թ.:
- Հայրենիքի սերը սրտերում: Ե., 2005 թ.:
- Տիգրան Հայազն /Տիգրան Պետրոսյանց/: Կենսամատենագիտություն: Կազմողներ` Աիդա Ադամյան, Հրաչյա Պետրոսյանց: Ե. 2006 թ. /գրքում հրատարակվել են Տիգրան Հայազնի տարբեր տարիների մամուլում տպագրված հոդվածներ/:
- Խենթերը: Ե., 2008 թ. :
- Վարդենիս (գյուղ): Հանրագիտարան: Ե., 2009 թ.:
- 1000 հայազգի գեներալներ, ծովակալներ (համահեղինակ` Գարեգին Ղազարյան): Ե., 2009 թ.:
- Հիշարժան տարեթվեր 2010 /Խաչատուր Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ/: 2009 թ., 28 էջ:
- Հիշարժան տարեթվեր 2011 /Խաչատուր Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ/: 2010 թ., 28 էջ:
- 200 հայ զորավարներ (համահեղինակ` Հրաչյա Պետրոսյանց): Ե., 2011 թ.:
- Խաչատուր Աբովյանի անվան Հայկական Պետական Մանկավարժական Համալսարանի ռեկտորները: Ե., 2011 թ.:
- "Մանկավարժ" թերթի խմբագիրները: Կենսամատենագիտություն: Ե., 2011 թ.:
- 2010 թվականի լավագույն ընթերցող: Ե., 2011 թ.:
- Ատենախոսություններ. 1968-2010 (համահեղինակ` Անուշ Բաբայան): Մատենագիտական ցանկ: Մաս Ա: Ե., 2011 թ:
- Պատկերագիրք. Ալեք /վարդենիսցի գեղանկարիչ Ալեքսան Կարապետյանի մասին/: Ե., 2011 թ.:
- 2011 թվականի լավագույն ընթերցող: Ե., 2011 թ.:
Գրականություն
- Տիգրան Հայազն /Տիգրան Պետրոսյանց/: Կենսամատենագիտություն: Կազմողներ` Աիդա Ադամյան, Հրաչյա Պետրոսյանց: Ե. 2006 թ.:
Պարգևներ
- 1968 թ. ՀԽՍՀ լուսավորության նախարարության արծաթե մեդալ,
- 1983 թ. ԽՍՀՄ ԺՏՆՑ-ի բրոնզե մեդալ,
- 1984 թ. ԽՍՀՄ ԺՏՆՑ-ի ոսկե մեդալ,
- 1986 թ. ՀԽՍՀ լուսավորության նախարարության "Ստեղծագործող ուսուցիչ" մեդալ,
- 1996 թ. ՀՀ Մարտական ծառայության մեդալ,
- 1997 թ. ՀՀ պաշտպանության նախարարության "Պատերազմի մասնակից" կրծքանշան,
- 2000 թ. ԼՂՀ Արիության համար մեդալ,
- 2000 թ. ՀՀ ՊՆ "Մարշալ Բաղրամյան" մեդալ,
- 2000 թ. ԼՂՀ "Մայրական երախտագիտություն" մեդալ,
- 2006 թ. Ազգային գրադարանի "Հակոբ Մեղապարտ" մեդալ,
- 2007 թ. "Նիգ-Ապարան" ՀԲՀԿ "Պատվո մեդալ"«
- 2009 թ. Ֆրիտյոֆ Նանսեն հիմնադրամի "Ֆրիտյոֆ Նանսեն" մեդալ,
- 2011 թ. ՀՀ ՊՆ "Գարեգին Նժդեհ" մեդալ,
- 2011 թ. Հայաստանի Երկրապահ կամավորների միության "Երկրապահ" մեդալ,
- 2011 թ. Արցախյան վետերանների միության մեդալ,
- 2011 թ. "Զինվոր" համակարգող խորհրդի "Զինվոր հայրենյաց" մեդալ:
Արտաքին հղումներ
persons.am / ,,Հայաստանի հայտնի անձինք,, կայք lccn.ioc.gov/2007552064 / ԱՄՆ կոնգրեսի գրադարան Openlibrary.org անգլերեն կենսագրությունը http://mankavarzh.do.am / Խաչատուր Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ գիտական գրադարանի պաշտոնական կայք http://users.freenet.am/~dro/index1.htm / Տիգրան Պետրոսյանցի կայք http://tigranpetrosyants.bravehost.com / Տիգրան Պետրոսյանցի կայք http://mayrhayastan.am/doc/arm/PetrosyancAparaniherosamart.pdf / Տիգրան Պետրոսյանցի ,,Ապարանի հերոսամարտը,, գիրքը http://www.yerablur.am/postimages/aparan.pdf / Տիգրան Պետրոսյանցի ,,Ապարանի հերոսամարտը,, գիրքը Տիգրան Պետրոսյանց Տիգրան Պետրոսյանցը ֆեյսբուքում