ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ԶԻՆԱՆՇԱՆԸ
Հայկական
լեռնաշխարհում պետական առանձին միավորումների մասին պատմական
տեղեկություններ կան շումերական արձանագրություններում՝ սկսած մ.թ.ա.
28-27-րդ դարերից: Շումերական, աքքադական, ասուրական արձանագրություններում
Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում հիշատակվում են Արատտա, Արմանի,
Արմե-Շուպրիա, Հայասա-Ազզի, Նաիրի, Բիայնա, Ուրուատրի (Արարատի) պետական
կազմակերպությունները:
Վերջինից էլ մ.թ.ա. 10-րդ դարից սկսած՝ վիճակվեց ամբողջ Հայկական
լեռնաշխարհն ընդգրկող պետականություն կերտողի, ազգաստեղծ դժվարին դերը:
Ասորեստանի Աշշուրնաձիրպալ արքան մ.թ.ա. 9-րդ դարում թողել է Արարատյան
թագավորության վերաբերյալ առաջին տեղեկությունները: Այնուհետև Սալմանասար Գ
արքան ձեռնարկել է հինգ արշավանք դեպի Արարատյան թագավորություն, որտեղ
իշխում էր Արամեն:
Մ.թ.ա. 840-786 թվականներին Արարատում գահակալել է Սարդուրի Ա-ն, որը
հիմնադրել է Տուշպա (Վան) մայրաքաղաքը: Նրա օրորք վերջնականապես
կազմավորվեց Արարատյան թագավորությունը:
Մ.թ.ա. 825-786 թվականներին իշխում են Իշպուինին և Մենուան: Նրանց
գահակալության ժամանակաշրջանում երկիրն Ասորեստանի հետ ռազմական կոնֆլիկտ
չի ունեցել: Խաղաղության տարիները հնարավություն տվեցին երկրում կարևոր
բարեփոխումներ կատարել: Դրանք առնչվում էին երկրի կենսագործունեության
բոլոր բնագավառներին: Դրանցից կարևորագույնը ռազմական ռեֆորմն էր, որն
իրագործվեց լեզվի միասնականացման, հողի վերաբաժաման, իրավաենթակայական
բարեփոխումների հետ փոխկապակցված:
Ձեռնարկած բարեփոխումներն արգասաբեր եղան: Եվ Արգիշտի Ա-ի օրորք
(մ.թ.ա. 786-764թթ.) ջախջախիչ պարտություն կրելով նրանից՝ Ասորեստանն իր
գերիշխանությունն Առաջավոր Ասիայոեւմ զիջեց Արարատյան թագավորությանը:
Մ.թ.ա. 782-ին Արարատյան դաշտում Արգիշտի Ա-ն հիմնադրում է Էրեբունի-Երևան
քաղաքը, իսկ մ.թ.ա. 776-ին՝ Արգիշտիխինիլի քաղաքը: Արգիշտի Ա-ի օրոք
Արարատյան թագավորությունը դարձավ գերտերություն:
Սարդուրի Բ-ն (մ.թ.ա. 764-735-34թթ.) շարունակեց հոր
գործունեությունը, սակայն մ.թ.ա. 743-ին Արփադ քաղաքի մոտ պարտվեց
Թիգլաթպալասար Գ-ից:
Մ.թ.ա. 714-ին Մանայի վրայով Արարատյան թագավորություն ներխուժեց
Սարգոն Բ-ն, որը դաժան ավերածություններ կատարեց ողջ երկրով մեկ:
Առանձնապես ծանր էր նրա կողմից հոգևոր կենտրոն Մուսասիրի գրավումն ու
թալանը: Մուսասիրի ավերման աղետը Ռուսա Ա-ին մղեց ինքնասպանության:
Արգիշտի Բ-ին (մ.թ.ա. 713-685թթ.) հաջողվում է կարճ ժամանակում
հզորացնել երկիրը: Նրան հաջորդած Ռուսա Բ-ն , որը իշխեց մինչև մ.թ.ա. 645
թվականը, շարունակեց հոր քաղաքականությունը: Նա Արարատյան դաշտում կառուցեց
Թեյշեբաինի հզոր քաղաքը: Մ.թ.ա. 645-625 թվականներին երկրում իշխում էր
Սարդուրի Գ-ն:
Մ.թ.ա. 617 -ից իշխել է Ռուսա Գ-ն , որն իրեն անվանել է Էրիմենայի
որդի: Մ.թ.ա. 609-590-ական թվականներին գահակալել է Արարատյան
թագավորության հայտնի վերջին արքան՝ Ռուսա Դ-ն:
Արարատյան թագավորության երեքհարյուրամյա պատմության կարևորագույն
նվաճումը հայ ժողովրդի՝ որպես ազգային ամաբողջականություն ձևավորումն է:
Դրանով պետք է բացահայտել Արարատյան թագավորական տոհմի անկումից անմիջապես
հետո՝ գրեթե նույն սահամաններում, Երվանդունիների իրավահաջորդությունը:
Էրեբունի ամրոցի դղյակի պատերին, պեղումներով Էրեբունի, Թեյշեբաինի
քաղաքներից գտնված արքայական վահանների վրա առկա են մի քանի տարբերակներ,
որոնցից հիմնականը կենտրոնում ներճկված կողերով քառակուսու ներսում
արև-հավերժություն խորհրդանշող քառակուսու երկու կողմերում գլխով դեպի
արև-հավերժությունը նայող երկու առյուծների պատկերն է:
Չափազանց խոսուն է Էրեբունի ամրոցի դղյակի պատին պահպանված որմնանկար-զինանշանը, որը նաև հետաքրքիր գունային լուծում ունի:
Ընդհանուր պատկերը լաջվարդ կապույտ ֆոնի վրա է: Ներճկված կողերով
քառաակուսին իրականացված է գորշ կարմրադեղով և ներսում ու կենտրոնում
ձևավորված է ծիրանագույն կետավոր շրջանակներով: Քառակուսու ներսում
կողային եզրերից սկսվող ծիրանագույն շրջանակ է, որի վրա պատկերված է 16
ճառագայթից բաղկացած արև: Արևի հիմքը նույնպես կարմրադեղով իրականացված
շրջանակ է, որի ներսում ծիրանագույն շրջանակ է գծված:
Արև-հավերժության երկու կողմերում պատկերված են գլխով դեպի արևը
շրջված վեհատես արու առյուծներ: Առյուծներն իրականացված են ծիրանագույն
գույնով և սև եզրագծով: Պատկերված են քայլ անելու դիրքով: Բաց երախը, դեպի
վեր տնկված պոչերը, հրացայտ աչքերը, եղրևանանախշի միջոցով իրականացված,
ցցված ելուստներով բաշերը խորհրդանշում են առյուծների հզորությունն ու
ուժը՝ արև-հավերժություն-երկիր հայրենին պահելու վճռականությունը:
Ամենայն հավանականությամբ, գունային այս լուծումները Արարատյան թագավորների դրոշի գույներն են:
Այս հիմնական տարբերակին զուգահեռ՝ բացարձակ նույն գունային
լուծումներով իրականացված են նաև այլ տարբերակներ: Նույն արև-հավերժության
մի կողմում առյուծով, մյուս կողմում՝ ծնկածալ, մարտի պատրաստ միաեղջյուր
ցուլի պատկերով, ինչպես նաև նույն արև-հավերժության երկու կողմերում նույն
ծնկածալ ցուլերի պատկերով զինանշանն է:
|
