Անին Հայաստանի մայրաքաղաքն է եղել 961-1045 թվականներին:
Անին կառուցվել է Ախուրյան և Անի գետերի միախառնման վայրում՝ կիրճերով
պաշտպանված, ծովի մակերևույթից 1500 մետր բարձրությամբ հրվանդանի վրա:
Քաղաքի տարածքը Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է եղել: Այստեղ պահպանվել
են կիկլոպյան պարիսպի մնացորդներ, մ.թ.ա. 8-7-րդ դարերի դամբարաններ: Անիի
ստորգետնյա քարայրներից մեկում գտնվել է մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի բրոնզե
ապարանջան, քաղաքի տարածքից հայտնաբերվել են Տիգրան Մեծի արծաթյա դրամներ:
Պատմիչներ Եղիշեն և Ղազար Փարպեցին Անին առաջին անգամ հիշատակում են
5-րդ դարում՝ որպես Կամսարական իշխանների ամրոց: 783 թվականին Բագրատունի
իշխան Աշոտ Մսակերը Կամսարականներից գնել է Արշարունիք և Շիրակ գավառները՝
Անի ամրոցի հետ:
Կամսարականների շրջանին են պատկանում Աղջկաբերդի և Անիի միջնաբերդի
կառույցները: Միջնաբերդը շրջափակված է բուրգավոր պարիսպներով: Հետագայում
դրանք Բագրատունիների կողմից ներառվել են ընդհանուր պաշտպանական համալիրի
մեջ:
953 թվականին Աբաս Բագրատունուց գահը ժառանգած Աշոտ Գ-ն, 961 թվականին
Անանիա Ա Մոկացի կաթողիկոսի ձեռամբ՝ մեծ հանդեսով, բազմաթիվ հյուրերի ու
հայոց ողջ բանակի ներկայությամբ թագադրվեց Անի քաղաքում ու Անին
հայտարարվեց երկրի մշտական մայրաքաղաք:
992 թվականին, Գագիկ Ա թագավորի օրոք, Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Սարգիս
Ա Սևանցին տեղափոխվեց Անի: Եվ Անին ստացավ այնպիսի դեր, ինչպիսին ունեին
քրիստոնեական Հայաստանի մայրաքաղաքներ Վաղարշապատն ու Դվինը:
Աշոտ Գ Ողորմածը 963-964 թվականներին կառուցեց քաղաքի ներքին
բուրգավոր ու աշտարակավոր պարիսպը: Նրա օրոք անցկացվեց քաղաքի ջրմուղը,
կառուցվեցին պալատի որոշ հատվածները: Մայրաքաղաք հայտարարվելուց ընդհամենը
երկու տասնամյակ հետո Անին արդեն տարածվում էր միջնաբերդից հյուսիս-որևելք
ընկած սարահարթի վրա, և Աշոտ Ողորմածի որդի ու հաջորդ Սրբատ Տիեզերակալը
ութ տարվա ընթացքում կառուցեց 2,5 կմ երկարությամբ արտաքին հզոր
պարիսպները, ամրացրեց ու ամբողջացրեց Աղջկաբերդի, Անիի միջնաբերդի,
Ծաղկաձորի, Գլիձորի պարիսպահատվածները: Միաժամանակ ավարտվեց պալատի
ամբողջացումը, կառուցվեցին 17 մուտք-դամբասները, Ախուրյանի կամուրջները,
իջևանատները, ամբողջական թաղամասեր ու փողոցներ, բազմաթիվ եկեղեցիներ (Մայր
տաճարը, Գագկաշենը, Առաքելոցը,. Սուրբ Փրկիչը և այլն), իշխանական
ապարանքներ, հիվանդանոցներ, ստորգետնյա քարտուններ: Ամրացնելով Անին՝
Բագրատունիները քաղաքը ևս շրջապատել էին պաշտպանական ամրոց-կայաններով
(Մաղասաբերդ, Տիգնիս):
1045 թվականին՝ Բագրատունիների անկումով, դադարեց նաև մայրաքաղաքի հետագա
բարգ
... Читать дальше »
Համաշխարհային պատմության գանձարանում հայ ժողովրդի մեծագույն ներդրումներից մեկը
հայ զինվորականությունն է: Ունեցե՞լ է հայ ազգը պետականություն, երկար
դարերով զրկվա՞ծ է եղել պետականությունից՝ ոչ մի նշանակություն չունի,
Հայաստանում, թե Հայաստանից հեռու, հայ զորավարների պակաս չի եղել: Նրանց
քանակն ու առավել ևս նրանց անունն ու հռչակը շատ ու շատ ազգերի երազանքը
կարող էր լինել:
Քրիստոսի ծննդից առաջ 2492 թվականին, մեզանից ուղիղ 4503 տարի առաջ,
Հայ ազգի ավանդադիր Հայկ Նահապետը զորավարական սխրանք է գործել և իր եռաթև
նետը մխրճել թշնամու՝ Բելի սիրտը: Սրա մասին գրել ու կատարված սխրանքի
նկարագրությունն ավանդել է Պատմահայր Մովսես Խորենացին:
Հիշենք մի պատմություն, որ հայ պատմիչ Փավստոս Բուզանդն է արձանագրել:
360-ական թվականների սկզբներին Պարսից Շապուհ Երկրորդ արքան պատերազմ է
սկսել Հայաստանի դեմ: Սակայն բոլոր ճակատամարտերում պարտվել է Հայոց
սպարապետ Վասակ Մամիկոնյանին: Չկարողանալով զենքով տիրել Մեծ Հայքին,
Շապուհը դիմել է խորամանկության և, խաղաղության ու բարեկամության դաշն
կնքելու պատրվակով, իր մայրաքաղաք Տիզբոն է հրավիրել Հայոց Արշակ Բ արքային
և Հայոց Սպարապետ Վասակ Մամիկոնյանին: Հրավիրել և ուխտադրժորեն ձերբակալել
է իր հյուրերին: Պատմիչը գրել է. <<Շապուհ թագավորը հրամայեց իր
առաջը բերել Վասակ Մամիկոնյանին՝ Մեծ Հայքի զորավար-սպարապետին: Սկսեց նրան
անարգել, որովհետև Վասակը փոքր էր մարմնով: պարսից Շապուհ թագավորն ասաց.
<<Աղվես, այդ դո՞ւ էիր այն խանգարիչը, որ այսքան տարի մեզ
չարչարեցիր, դո՞ւ էիր, որ այսքան տարի կոտորում էիր արիներին, հիմա ինչպե՞ս
ես, որ քեզ աղվեսի մահով սպանեմ>>: Վասակը, պատասխան տալով, ասաց.
<<Այժմ դու ինձ տեսնելով մարմնով փոքր, իմ մեծության չափը չզգացի՞ր,
որովհետև մինչև այժմ ես քեզ համար առյուծ էի, իսկ այժմ՝ աղվե՞ս: Բայց մինչև
ես Վասակն էի, ես հսկա էի. մի ոտքս մի լեռան վրա էր, մյուս ոտքս՝ մի այլ
լեռան վրա. երբ աջ ոտքիս վրա էի հենվում, աջ լեռն էի գետին տանում, երբ ձախ
ոտքիս վրա էի հենվում, ձախ լեռն էի գետին տանում>>: Շապուհ թագավորը
հարցրեց և ասաց. <<Դե ասա, իմանանք, այդ ի՞նչ լեռներ են, որ դու
գետին էիր տանում>>: Վասակն ասաց. <<Երկու լեռներից մեկը դու
էիր, մյուսը՝ Հունաց թագավորը>>: Գիտենալով, որ իր ապրելու ժամանակն
անգամ որոշված է, միևնույնն է, Վասակ Մամիկոնյանն ամբողջացրել է հայ
զորավարի կերպարը. խնդիրը տարածքային մեծության ու բազմաքանակ բանակի մասին
չէ, հայ զորավարն, այո, հզոր ու անփոխարենելի է:
Ու քանի-քանի Վասակ Մամիկոնյաններ են ղեկավարել Հայաստանի զորքերը,
քանի-քանի հայազգի Վասակ Մամիկոնյաններ են ղեկավարել այլ պետությունների՝
Պարսկաստանի Արաբական պետությունների, Բյուզանդիայի, Եգիպտոսի, ավելի ուշ
շրջանում Թուրքիայի, Հունգարիայի, Ռումինիայի, Ռուսաստանի բանակները:
Համընդգրկուն ու տարողունակ է հայոց զորավարական պատմությունը, այն
տարածքային, ժանակային ու աշխարհագրական սահմաններ չի ճանաչում: Օտար
երկրներում հայկազունները եղել են վարչապետ ու նահանգապետ, լիազոր դեսպան,
արտակարգ դեսպանորդ ու արտակարգ դեսպան, քաղաքապետ ու համհարզ,
փոխհյուպատոս ու խորհրդական, արքա ու տիրակալ, թագավոր ու մարզպան, նախարար
ու իշխանապետ, թագադիր իշխան ու սպարապետ, իշխանաց իշխան ու հազարապետ,
իշխան ու զորավար, մելիք ու զորական, կայսր ու կոմս, դուքս
... Читать дальше »
