Հայոց Հայկազյան թագավոր (մ.թ.ա. 610-590-ական թթ-ին)
Հրաչյան (կենսագրական տեղեկություններ չկան) Հայկազյան տոհմից է և հաջորդել
է հորը՝ Պարույր Հսկայորդուն: Քերթողահայր Մովսես Խորենացին Հրաչյա
թագավորին համարել է Նոր Բաբելոնիայի թագավոր Նաբուգոդոնոսոր Ա-ի (մ.թ.ա.
604-562 թթ-ին) ժամանակակիցը: Շարունակել է հոր՝ Պարույր Հսկայորդու
աշխարհաքաղաքական գործունեությունը մնալով Մարաստանի, Պարսկաստանի,
Հայաստանի պետությունների կողմից ստեղծած Արիական Եռադաշինք
ռազմա-քաղաքական միավորման կազմում, ինչպես նաև գործակցել է հայկական մյուս
մեծ տիրակալությունների՝ Արարատյան և Մանայի թագավորությունների հետ: Այս
փաստը ժամանակակիցներից արձանագրել է հրեաների հոգևոր առաջնորդ Երեմիան
(մ.թ.ա. 628-586 թթ-ին): Հայկական այդ ուժերի զորաբանակով (մոտ 50.000
զինվոր, 100 մարտակառք) Հրաչյան մ.թ.ա. 610 թ-ի ամռանը Արիական Եռադաշինքի
միացյալ բանակի կազմում մասնակցել է Ասորեստանի Խառան քաղաքի գրավման
գործողությանը, 605 թ-ի մայիսի վերջին՝ եգիպտական մոտ 10.000 բանակի դեմ
տարած Կարքեմիշի հաղթական ճակատամարտին (հայկական բանակը ունեցել է մոտ
30,000 զինվոր, 100 մարտակառք): Կարքեմիշի ճակատամարտով փաստորեն ավարտվել է
Ասորական պատերազմը, որի մեծագույն արդյունքը Առաջավոր Ասիայում
Ասորեստանի ավելի քան հազարամյա տիրապետության ավարտումն էր ու այդ
պետության պատմության ասպարեզից առհավետ հեռանալը: Հրաչյա Պարույրորդին
արշավել է Փոքր Ասիա, ջախջախել կիմմերական տրերների ցեղամիության առաջնորդ
Կոբասին և Փոքրասիական տարածաշրջանում հաստատել է իր գերիշխանությունը: Մ.թ.ա. 597 թ-ին Արիական Եռադաշինքի միացյալ բանակի
կազմում (հայկական բանակը եղել է մոտ 10,000) մասնակցել է Երուսաղեմի
գրավմանը և մեծ ավար բերել Հայաստան: Հրեա գերիների հետ Բաբելոն է տարվել
նաև Արմենիի թագավորության դեսպան Սմբատ Բագրատունին, որը ավելի ուշ Հրաչյա
Պարույրորդու միջամտությամբ ազատ է արձակվել և վերադարձել է Հայրենիք (այս
փաստի սխալ մեկնաբանությունն էլ պատճառ է դարձել բնիկ հայկական Բագրատունի
տոհմը հրեական կոչելու համար):
''200 հայ զորավարներ՛՛, 2011 թ., էջ 18-20:
ԱՐՏԱՇԵՍ Ա ԲԱՐԻ
Հայոց թագավոր (մ.թ.ա. 189-160թթ-ին)
Արտաշես Ա Բարի թագավորը (կենսագրական տեղեկություններ չկան) հայ պետական,
քաղաքական, ռազմական, դիվանագիտական գործիչ է: Հայոց Երվանդունիների տոհմից
վերընձյուղված Արտաշեսյան արքայատոհմի հիմնադիրն է, Զարեհի որդին: Մինչև
թագադրումը զորավար է եղել Սելևկյանների բանակում: Մ.թ.ա. 190թ-ին
Մագնեսիայի ճակատամարտում՝ Սելևկյան թագավոր Անտիոքոս Գ-ի պարտությունից
հետո, Արտաշես Ա Բարի թագավորը Մեծ Հայքը հռչակել է անկախ թագավորություն:
Վերամիավորել է հայկական հողերի մեծ մասը, ստեղծել կենտրոնացված հզոր
հայկական պետություն: Նրան չի հաջողվել Հայաստանին միավորել միայն բուն
հայկական հողատարածքներ Փոքր Հայքը, Ծոփքը և Կոմմագենեն: Կարգավորել է
պետական կառույցը, կատարել հողային բարենորոգումներ, երկիրը վարչականորեն
բաժանել է 120 ստրատեգիաների: Մեծացրել և հզորացրել է Հայկական բանակը:
Կառուցել է Արտաշատ մայրաքաղաքը, Զարեհավան և Զարիշատ քաղաքները: Մ.թ.ա.
179 թ-ին Արտաշես Ա-ն միջնորդ դատավորի (խաղարար) կարգավիճակով
դիվանագիտական բանակցություններ է վարել Փոքր Ասիայի հինգ պետությունների՝
Փոքր Ասիայի, Պոնտոսի, Պերգամոնի, Կապադովկիայի, Գաղատիայի թագավորների հետ
և կնքել է խաղաղության պայմանագիր: Այդ պայմանագրով Փոքր Հայքի Միհրդատ
թագավորը և Պոնտոսի Փառնակես Ա թագավորը հրաժարվել են մյուս երեք
թագավորություններից և մուծել են ռազմատուգանք:
