ՀԱՅԿ ՆԱՀԱՊԵՏ
Մ.թ.ա. 25-րդ դար
Հայկ
Նահապետը (կենսագրական տեղեկություններ չկան) հայ պետական, քաղաքական,
ռազմական, դիվանագիտական գործիչ է, Հայոց ավանդադիրը: Ջվանշեր պատմիչի մոտ
պահպանված ավանդազրույցի համաձայն Կովկասյան լեռնաշղթայի, Պոնտոս (Սև) և
Կասպից ծովերի միջև տարածված երկիրը Հայկը ժանառգել է հորից՝ Թորգոմից:
Հայկը հարկատու է եղել աշշուրակա-բաբելոնական բռնապետ Բելին (Նեբրովթ):
Համախմբելով իր եղբայրների, որդիների, թոռների ուժերը Հայկն ապստամբել ու թոթափել է օտար բռնակալի իշխանությունը: Բելն
իր որդիներից մեկի գլխավորությամբ դիվանագիտական պատգամավորություն է
ուղարկել Արարատի երկիրը և Հայկից պահանջել հնազանդվել և վերստին ճանաչել
իր գերագահ իրավունքները: Հայկը ենթակա աստծո գահն իր համար անպատվաբեր
համարելով՝ հետ է ուղարկել Բելի պատգամավորներին: Հայկին պատժելու նպատակով
Բելը մեծաքանակ զորքով մտել է նրա բնակությքան սահմանը: Քերթողահայր
Մովսես Խորենացին հիշատակում է, որ Կադմոս թոռան միջոցով իմանալով Բելի
ներխուժման մասին, Հայկը հավաքել է իր զորքերին և արագ երթով հասել է
<<աղի ջրեր ու մանր ձկներ ունեցող ծովակի>>՝ Վանա լճի ափը և
մ.թ.ա. 2492թ-ին Խոշաբ գետի ափին, բռնակալ Բելի դեմ կռվի է ելել իր
փոքրաթիվ զորաբանակով: Հայկյանները, չերկնչելով ստվար թշնամուց, մարտն
ընդունել են քաջաբար. <<Երբ երկու կողմի հսկաներն իրար մոտ հասան,
երկրի վրա ահագին դղրդուն բարձրացրին իրենց գրոհներով և իրար վրա ահ ու
սարսափ էին գցում իրենց հարձակումների ձևով: Այնտեղ երկու կողմից ոչ սակավ
հաղթանդամ մարդիկ սրի բերանի հանդիպելով թավալվում ընկնում էին գետին, և
կռիվն (անորոշ էր մնում), երկու կողմերն էլ անպարտելի մնալով:
Այս անսպասելի տարակուսական դիպվածը տեսնելով՝ Տիտանյան
արքան զարհուրեց, և հետ քաշվելով սկսեց բարձրանալ այն բլուրը, որտեղից
իջել էր. որովհետև մտածում էր ամբոխի մեջ ամրանալ, մինչև բոլոր զորքը
հասնի, որպեսզի երկրորդ անգամ ճակատամարտ սարքի: Աղեղնավոր Հայկը այս բանը
հասկանալով՝ իրեն առաջ է նետում, մոտ է հասնում արքային, պինդ քաշում է
լայնալիճ աղեղը, երեքթևյան նետը դիպցնում է նրա կրծքի տախտակին, և սլաքը
շեշտակի թափով անցնելով նրա թիկունքի միջով, գետին է խրվում. այս կերպով՝
ճոխացած Տիտանյանը կործանվում, ընկնում է գետին և շունչը փչում է: Իսկ
ամբոխն այս քաջության ահագին գործը տեսնելով փախչում է, ամեն մեկը իր երեսը
դարձած կողմը>>: Հայկի և Բելի մասին վեպը վերաբերում է հայ ժողովրդի
մանր տոհմային միավորումներից մեկ ընդհանուր պետական կազմավորում
ստեղծելու փուլին և իր մեջ կրում է Հայկական լեռնաշխարհի ցեղերի համախմբման
և հայ ժողովրդի ինքնահաստատման գաղափարը: Բելին սպանելուց հետո Հայկը
վերադարձրել է իր բնակատեղը՝ հետը տանելով Բելի զմռսած դիակը << ի
տեսիլ կանանց և որդւոց իւրոց>>: Ի պատիվ հաղթանակի Հայկը ճակատամարտի
տեղում կառուցել է Հայք դաստակերտը, որի անունով շրջակա գավառը կոչվել է
Հայոց ձոր, իսկ այն բլուրը, որտեղ նետսպան է եղել Բելը, Հայկն անվանել է
Գերեզմանք: Այս դեպքերից հետո նրա բնակիչները Հայկի անունով կոչվել են
Հայկազունք, Հայկազարմք, Հայք, իսկ նրանց երկիրը՝ Հայք, Հայոց աշխարհ,
Հայոց տուն, Հայաստան: Անանիա Շիրակացու և Վանական Վարդապետի մոտ պահպանված
ավանդություններում Հայկը նաև հայոց առաջին տոհմադիրն է, ժամանակի, տարվա
չափ ու շրջան որոշողը (հայկակամն տարվա ամիսները կոչվել են Հայկի ո
...
Читать дальше »
