Տիգրան Պետրոսյանց. «Տեղանունների կեղծման մեջ քաղաքական ենթատեքստ կա»

Տեղանքների անունները, որով տվյալ տարածքը ճանաչվում է աշխարհի կողմից, շատ կարևոր են: Տեղանունը ոչ միայն անուն է, այն պատմական ինֆորմացիա է և իր մեջ քաղաքական լուրջ ենթատեքստ ունի: Պատմաբան Տիգրան Պետրոսյանցը, ով բազմաթիվ գրքերի ու հրապարկումների հեղինակ է, արցախյան գոյամարտի մասնակից, իսկ այժմ դասավանդում է Մանկավարժական համալսարանում, չի կարողանում ներել այն պատմաբաններին ու հնէաբաններին, ովքեր գիտակցաբար կամ՝ ոչ փոխում կամ կեղծում են մեր տեղանունները և իրադարձություների անունները` դրանով քար նետելով մեր պատմության գլխին: Մեզ հետ զրույցում Տիգրան Պետրոսյանցը ներկայացնում է աղավաղված անունների մի փոքր մասը միայն:

«Մենք իրավունք չունենք տեղանունները թարգմանել: Մեր բոլոր բնակավայրերն ունեն պատմական անուններ, պարզապես պիտի վերականգնել այդ անունները: Թարգմանելու քաղաքականության տակ շատ վատ բան կա թաքնված: Երբ մենք փորձում ենք թարգմանել անթարգմանելին, դրա տակ քաղաքական բաղադրիչ ենք դնում` նայած ում համար ինչն է ձեռնտու և ում պատվերն է կատարվում:

Մատենադարանի 1644 թ.-ի ձեռագրում հիշատակարան կա Ապարանի շրջանի բնակավայրերի անունների վերաբերյալ, մի կողմում հայերեն անվանումներն են, մյուս կողմում գրված է օտարալեզու` հիմնականում թուրքերեն, անվանումները: 1933թ.-ին, երբ Հայաստանում խնդիր էր դրվել անունների վերականգման, հայացման, հեղինակներն այդ ձեռագրում նշված անունների մի մասը վերականգնել են այնպես, ինչպես եղել է պատմական տարբերակում, մի մասին, գուցե քաղաքական ենթատեքստով, այլ անուններ են տվել: Նայեք` բնակավայրերից մեկը 7-րդ դարից հիշվում է որպես Եղիպատրուշ, որտեղ ծնվել է Եսայի կաթողիկոսը, ով 8-րդ դարի արաբական արշավանքների ամենածանր շրջանում եղել է Հայոց կաթողիկոս:  Միայն նրա համար, որ փաստացի այդ գյուղը կաթողիկոսի գյուղն է, հակաքրիստոնեական նկատառումներով, գյուղի Եղիպատրուշ անունը չեն վերականգնել, այլ կոչել են Մռավյան` Հայաստանի խորհրդայնացման մեջ մեծ դեր ունեցած գործչի անունով: 1990 թվականին Ապարանի գործադիր կոմիտեում, որպես շրջխորհրդի պատգամավոր, ես հարց բարձրացրեցի և հասա նրան, որ շրջխորհուրդը որոշում կայացրեց վերականգնել Եղիպատրուշ անունը: Հաջորդը. Կիրակոս Գանձակեցին գրում է, որ 1254-55 թթ. Կիլիկիայի հայոց թագավոր Հեթումը մեկնում էր Կարակորում: Նա և՛ գնալուց, և՛ վերադառնալուց մնացել է Վարդենիս գյուղում: Կիրակոս Գանձակեցու մոտ կարդում ենք` «Գյուղս առ ոտն Արագածու, հանդեպ լեռին Արայի, որ կոչի Վարդենիս»: Այսինքն` մենք ունենք պատմական տեղեկություն` պատմական` Վարդենիս  անվան վերաբերյալ: 1644թ.-ի տվյալ փաստաթղթում գյուղը վերանվանվել է Գյուլուջա: Կատարվել է ուղղակի թարգմանություն` հայերենից թուրքերեն: 1933-ին գյուղի իրական` Վարդենիս անունը վերադարձվել է: Այս պարագայում կրոնական ու քաղաքական ենթատեքստ չի եղել ու անունը վերադարձվել է: Բայց դրա կողքին Ալի Քուչակ գյուղը, որ Մատենադարանի ձեռագրում Ճերմակ վանք է կոչվել, չի փոխվել ու մնացել է Քուչակ: Երևի նույն կրոնական ենթատեքստով չեն դրել Ճերմակ վանք, Քուչակի առաջին Ալին ջնջել են, թողել են Քուչակ: Ինչքան էլ փորձենք արհեստականորեն կապել Նահապետ Քուչակի հետ, չի ստացվի: Պարզապես, չեն ուզեցել վերականգնել Ճերմակ վանք անունը, իսկ այնտեղ կա վանք, որը բաց գույնի քարով է շարված: Դրանից մի 3 կմ հեռու կա գյուղ, որը սևքար եկեղեցի ունենալու համար կոչվել է Ղարաքիլիսա, որ նշանակում է Սև վանք: Հիմա տեսնենք, թե ի տարբերու ... Читать дальше »